Sejarah Tok Kenali...
Muhammad Yusuf bin Ahmad atau lebih dikenali sebagai Tok
Kenali (1868 – 1933) ialah seorang tokoh Ulama' Ulung , guru agama Islam yang
agung, tokoh pembangun pemikiran umat Islam di
dunia dan pencetus ilmu pengajian Islam di Malaysia dan Asia Tenggara
khususnya, di awal abad ke-20.
Beliau seorang Alim Rabbani yang dalam hidupnya banyak berpandukan kitab Suci Al-Quran disamping Sunnah Rasulullah (S.A.W). Malah
beliau juga digelar "Wali Allah" memandangkan kelebihan dan
keistimewaan yang anugerahkan oleh Allah (S.W.T).
Beliau juga disebut sebagai
Ulama yang Zuhud kerana memilih hidup sederhana dan mendapat ilham daripada Allah (S.W.T) sebagai "Ilmu
Ladunni" (Ilmu Kurniaan Ilahi tanpa belajar).
Bapanya seorang petani
bernama Ahmad, manakala ibunya bernama Fatimah. Ibunya adalah anak seorang
Lebai yang kuat beramal ibadat serta ilmu agama yang tinggi yang dikenali
dengan panggilan Tok Leh.
Kecenderungan
Tok Kenali dalam pelajaran dan minat mendalami agama sejak kecil lagi. Perasaan
ingin maju dan ingin tahu meluap-luap di dadanya. Dalam tempoh yang singkat dia
telah berjaya khatam kitab suci Al-quran pembacaan kitab suci Al-quran dan
dapat menulis dengan baik. Kerana itu tidaklah hairan mengapa dia telah dipilih
oleh penggawa daerahnya untuk menjadi seorang kerani sebagai pembantunya dalam
mengira dan menguruskan hasil-hasil tanaman dan kebun di kawasan tersebut
sewaktu dia berusia antara tujuh ke lapan tahun.
Suatu hal yang agak luar biasa
bahawa dalam masa mengajar itu, Tok kenali mengajar tanpa kitab, di hadapannya
tiada kitab-kitab pelajaran sedangkan muridnya mempelajarinya dengan
menggunakan kitab. Ililah menunjukkan bahawa Tok kenali adalah seorang yang
mempunyai daya ingatan yang kuat. Beliau adalah seorang anak yang genius. Telah
terbukti apabila pada usia 9 tahun beliau telah dilantik menjadi kerani oleh
Penggawa atau Penghulu Kubang Kerian iaitu Tok Kweng Ahmad. Penggawa tersebut
amat tertarik dengan kepintaran & sikap ingin tahu beliau dan ingin maju
dalam diri beliau. Anak bongsu Tok Kenali yang paling banak mendekati
masyarakat dari segenap lapisan. Terkenal sebagai pembaca Quran yang handal,
ahli lagu dan qasidah yang terkemuka di Malaysia. Mendapat pendidikan di Mekah
sehingga ke peringkat menengah tinggi dan memasuki kuliah Syariah di salah
sebuah universiti di Mekah dan pernah berkhidmat dengan kerajaan Arab Saudi
sebagai pegawai pendidikan dan pernah juga menjadi pengetua di beberapa buah
sekolah menengah di Arab Saudi.
|
(Masjid Asal Tok Kenali yang telah di baik pulih)
|
Sekiranya kita meneliti sejarah hidup Ulama terkenal ini,
pastinya kita akan terasa kagum dengan kebolehan dan kekeramatan yang dimiliki
beliau atas kurniaan Allah (S.W.T) kerana sepanjang hayat beliau menghabiskan
masa dengan mencurahkan ilmu pengetahuan dan berbakti kepada masyarakat
khususnya pada Agama demi mencari keredhaan Allah (S.W.T). Beliau mula belajar
pada usianya masih kecil iaitu belum "mumaiyyiz" lagi. Malah sebelum
menyambung pembelajarannya ke Mekah, beliau telah pun berbakti kepada
masyarakat dengan mengajar Ilmu Agama, Nahu dan juga Bahasa Arab di kampungnya.
Riwayat Hidup Tok Kenali
Beliau dilahirkan pada 1287H bersamaan 1868M di Kampung Kenali, Kubang Kerian,
Kota Bharu, Kelantan. Beliau juga dikenali dangan nama timangannya
"Awang" dan juga "Awang Kenali", akhirnya dikenali dengan
Nama "Tok Kenali".
Tok Kenali menjadi yatim pada usia 5 tahun apabila bapanya
kembali ke rahmatullah. Bermula saat itulah beliau dijaga oleh datuknya
"Tok Leh". Hasil didikan dan asuhan datuknya, beliau mahir membaca
dan menulis, disertai dengan didikan dan asuhan Ibunya yang menitik beratkan
kesopanan dan peradaban. Ibunya yang bercita-cita tinggi ingin melihat anaknya
hidup seorang yang berilmu dan dihormati serta dapat menyumbangkan ilmu kepada
masyarakat. Ditambah lagi dengan asuhan Nenek tirinya Tok Mek Ngah yang sangat
mengambil berat tentang penjagaan makan minum cucunya sebagaimana menjaga
anaknya sendiri. Tok Mek Ngah sama sekali tidak akan membenarkan cucunya
memakan makanan yang dibeli di pasar oleh kerana tidak tahu siapa yang memasak
dan tidak tahu kualiti kebersihan makanan itu, sebaliknya beliau akan memasak
sendiri bagi menjamin kebersihan zahir dan batin untuk cucunya makan. Berpunca
daripada asuhan yang baik dan sempurna serta pemakanan bersih lagi halal, maka
lahirlah seorang insan yang mulia serta bercita-cita tinggi untuk mendalami
ilmu agama.
|
(Pandangan sebelah belakang Masjid Tok Kenali) |
Pendidikan Tok Kenali
Pendidikan pertamanya bermula dari rumahnya sendiri iaitu
beliau telah berguru dengan datuknya Tok Leh. Pelajaran pertamanya yang
dipelajarinya adalah kitab suci Al-Quran Al- Karim, iaitu dengan mempelajari
bacaannya. Seterusnya beliau berguru dengan Tuan Guru Haji Ibrahim sewaktu
usianya 6 tahun dan beliau berusaha menghafaz ilmu yang baru dipelajarinya.
Ingatannya juga cukup kuat, dengan hanya sekali diajar mengaji beliau sudah
boleh membaca Al-Quran dengan tajwid dan tartilnya sekali. Beliau juga dikagumi
oleh gurunya.
Satu perkara aneh yang ada pada diri beliau ialah, beliau agak
keberatan untuk membaca pelajaran yang beliau telah mempelajarinya semalam
walaupun diminta olae gurunya, sebaliknya meminta diajar pelajaran yang baru.
Katanya pelajaran yang sudah dipelajari semalam beliau sudah tahu dan apabila
diuji oleh gurunya ternyata beliau cukup fasih dan tepat sekali bacaannya.
Pada
umur 10 tahun beliau menuntut di masjid besar Kota Bharu iaitu Masjid Besar
Muhammadi, masjid tersebut adalah menjadi pusat pengajian terpenting di
Nusantara ini dan beliau pergi menuntut dengan berjalan kaki pergi dan balik
sejauh 8km untuk sampai ke masjid tersebut tujuannya untuk mendalami ilmu agama
dan tatabahasa Arab. Menurutnya, seorang yang ingin mendalami dan menguasai
ilmu agama wajib mahir dalam bahasa Arab. Sekiranya kita fasih berbahasa Arab,
kita akan dapat memahami Al-Quran dan hadis Nabi.
Baginya berjalan kaki sejauh
8km bukan satu penghalang padanya untuk mencapai cita-citanya untuk menimba
ilmu yang berguna. Tok Kenali telah berguru dengan ramai ahli ulama pada ketika
itu, berkat didikan daripada guru-gurunya beliau mahir menguasai kitab-kitab
Islam dengan baik. Sudah menjadi adat atau tradisi masyarakat Melayu pada
ketika itu untuk mengahwinkan anak perempuannya pada usia muda kerana takut dan
bimbang jika anak perempuannya kahwin lambat kerana bimbang akan menimbulkan
fitnah sekiranya berkahwin lambat. Oleh itu seorang pemuda yang tinggi ilmunya
menjadi rebutan kepada orang tua si gadis untuk menjadikan Tok Kenali sebagai
menantu. Akhirnya beliau dikahwinkan dengan seorang gadis pada usia beliau 16
tahun, malangnya usia perkahwinannya hanya kekal selama satu tahun sahaja
disebabkan kahwin paksa atas kehendak orang tua. Dalam tempoh perkahwinannya
yang singkat itu, datuk dan nenek kesayangannya meninggal dunia dan beliau pula
telah bercerai dengan isterinya. Lalu beliau telah mengarang sepotong syair
nyang berbunyi "Tiada isteri dipelukkan kitab, datuk pula
meninggalkan harap". Selepas beliau bercerai dengan isterinya, beliau
telah melanjutkan pelajarannya ke Tanah Suci Mekah pada tahun 1887 (1305H) pada
umurnya kira-kira 18 tahun, beliau menaiki kapal layar yang sering
berulang-alik berdagang di rantau ini. Perjalanan sepatutnya selama 3 bulan
tetapi telah menjadi 6 bulan disebabkan layarnya patah ditengah lautan Hindi
dan Laut Merah. Oleh kerana terlalu lama di lautan, makanan dan minuman air
tawar kehabisan lalu beliau terpaksa meminum air masin lautan Hindi untuk
meneruskan perjalanannya ke Tanah Suci Mekah. Sesampainya beliau ke Tanah Suci
Mekah, musim haji sudah habis. Selama 7 bulan beliau tinggal di Tanah Suci
Mekah tanpa kediaman, hanya menumpang tidur dan berbantalkan lengan di serambi
Masjidilharam sahaja. Selepas 7 bulan beliau di sana barulah beliau mendapat
tempat tinggal yang lebih baik. Beliau telah menjadi tukang masak kepada
kawan-kawannya. Dengan ini beliau mendapat upah dan dapatlah menampung
perbelanjaan pengajiannya kerana beliau tidak pernah mendapat kiriman wang
daripada ibunya di kampung kerana ibunya hidup susah di kampung. Apabila beliau
mempunyai sedikit wang, beliau tidak kedekut untuk membeli kitab-kitab agama
bagi membantu pengajiannya. Beliau suka membaca dan mentelaah kitab-kitab dari
ulamak-ulamak dan para failasuf islam, beliau banyak membaca dan banyak membuat
kajian tentang apa yang beliau pelajari. Pada tahun 1904M, beliau telah melawat
Mesir bersama Tuan Guru Wan Ahmad, Encik Nik Mahmud (Datuk Perdana Menteri
Paduka Raja Kelantan) dan Haji Ismail Patani. Tujuan lawatan beliau adalah
untuk belajar dan mengkaji hal-hal perkembangan pelajaran yang berhubung
dengan agama islam di Universiti Al-Azhar dan tempat-tempat pengajian di
sekitar kota Kahirah.
Kehidupan beliau di Tanah Suci Mekah amatlah sederhana
terutama dari segi pakaian, makanan dan minuman. Beliau hanya mempunyai 2 helai
kain sahaja dan beliau memakai baju 'tut' iaitu baju panjang tanpa kain sarung
yang menyamai jubah labuh. Makanannya juga serdehana kerana menurut
falsafahnya, beliau "makan hanya untuk hidup, bukan hidup untuk
makan".Menurut Abdullah Al-Qari (1938), semasa di tanah suci, beliau
berpegang kuat kepada falsafah, "membeli apabila penuh saku,
berhenti jika tangan kosong, pemberian Tuhan pantang disungkal". Nikmat
Tuhan lebih dari bilangan rambut wajib disyukuri. Pelbagai rintangan yang
diterimanya di Tanah Suci Mekah dalam usaha untuk mendapatkan ilmu untuk
bekalan dalam hidupnya, namun beliau tidak pernah berputus asa atau menyesal
sebaliknya sentiasa bersyukur dan memohon limpah kurina Illahi. Beliau pernah
menurunkan doa yang sentiasa beliau pohon semasa di Tanah Suci Mekah.
Doa
tersebut yang berbunyi:
"Allahu..., wahai Tuhanku, kasihani apalah kiranya
kepada aku, hambamu yang datang dari tanah yang jauh menumpang bertenggek di
tanah suci dan di serambi Masjidilharam Mu yang mulia. Kasihani wahai Tuhan
yang rahman, penuhilah dadaku dan sakuku, banyakkanlah makanan dan tempat
kediamanku, gantikanlah nasi buburku dengan nasi keras yang menyegarkan, Lailahhailla
antasubhanakainni kumtuminadzalimin.
Kerana ketulusan hatinya yang
suci itu, sentiasa pula merendahkan diri dan sederhana dalam segala hal, setiap
doa dan permintaan beliau kepar dimakbulkan oleh Allah S.W.T. Setiap nikmat yang
dikurniakan oleh Allah S.W.T sentiasa disyukurinya dan beliau tidak putus-putus
berdoa dna memohon pada Allah S.W.T agar dipelihara Allah S.W.T dan mendapat
kehidupan yang baik semasa di sana. Akhirnya berkat doanya yang tulus suci itu
beliau memperoleh tempat pergantungan yang lebih baik lagi. Dengan ini suasana
pengajiannya juga bertambah baik dan sempurna.
Setelah kehidupannya berubah menjadi lebih baik sedikit
beliau telah mampu membeli sendiri kitab-kitab agama pengajiannya.Segala ilmu
yang di baca dan dipelajarinya tersimpan didalam ingatannya begitu kuat
sehingga sukar sekali dilupakan. Inilah satu kelebihan pada beliau yang
dikurniakan semenjak beliau dari kecil lagi. Arus kehidupan di rantau orang ada
pasang surutnya. Atas desakan ekonomi yang agak genting beliau terpaksa menjual
kitab-kitab miliknya dengan sedikit potongan kepada toko-toko buku dari satu
masa ke satu masa. Dengan cara itu beliau dapat menggunakan wang tersebut untuk
membeli kitab-kitab yang baru pula yang belum dipelajarinya. Penjualan
kitab-kitab yang telah habis dibaca dan dipelajarinya sedikit pun tidak
merugikan beliau kerana segala isi kitab tersebut telah tersimpan di dalam
ingatan dengan kuat. Apabila beliau pulang, beliau Cuma membawa dua buah kitab
sahaja iaitu Kitab Maghni Al Baib dan Kitab Asmuni (atau Surah Yassin) berserta
ilmu pengetahuan dan kepakaran agama yang bagitu mendalam di dalm dada serta
ingatannya.
Tok Kenali telah memperoleh ilmu dari pada banyak tuan-tuan
guru dan ulama-ulama besar di Mekah. Guru pembimbing utama Tok Kenali semasa di
Mekah yang juga menjadikan Tok Kenali sebagai anak angkatnya ialah Al
Alamah Asy Sheikh Wan Ahmad Zain bin Mustafa Al Fatani.
Kepulangan Tok Kenali
Pada tahun 1909M (1327H) beliau pulang ke tanah air selepas
menjalani pengajian selama 17 tahun di tanah suci Mekah. Keputusan diambil
untuk pulang ke tanah air apabila selepas tuan guru kesayangannya Syeikh Wan
Ahmad meninggal dunia di Mekah pada 1906M (1325H). Pada tahun 1911M (1329H)
beliau pulang ke tanah air setelah merasai dadanya sudah penuh dengan ilmu
pengetahuan dalam yang telah dipelajarinya lebih kurang 25 tahun daripada tuan
gurunya. Beliau bertekad untuk mencurahkan segala ilmunya kepada anak bangsanya.
Beliau pulang ke tanah air menaiki kapal layar yang menyusuri pantai Arab,
Andam, India melalui singapura dan akhirnya tiba di Kelantan. Atas kesedaran
dan dorongan oleh ibunya bertapa pentingnya pendidikan yang lebih baik dan
tersusun lagi berkesan beliau telah membuka dua buah pusat pengajian sekolah
pondok di kampung kelahirannya di kampung Belukar iaitu tempat Masjid Kenali
sekarang dalam Mukim Kenali, sebuah tempat pengajian yang kemudiannya menjadi
pusat pengajian agama di semenanjung. Di mana beliau tinggal, orang akan
berduyun-duyun mengikutinya sehingga pondoknya semakin bertambah besar ekoran
bertambahnya bilangan murid beliau. Hasil dari didikan beliau, lahirnya
guru-guru agama dari pondok tersebut. Selepas itu guru-guru tersebut membuka
pondok pengajian di tempat masing-masing. Selain mengajar di pondok beliau, Tok
Kenali juga menjadi guru di Masjid Besar AL-Muhammadi, Kota Baharu. Ketika itu
menjadi pusat pengetahuan agama terbesar di Kelantan dan juga dikenali sebagai
"Serambi Mekah" sehingga namanya termasyur ke serata ceruk di
Semenanjung, Indonesia, Kemboja, Patani dan lain-lain negara. Beliau
membahagikan masa mengajar dalam seminggu 3 hari di Masjid Muhammadi di Kota
Bharu dan 4 hari di pondoknya. Ramai murid-murid datang belajar di pondok
beliau dari seluruh pelusuk negeri dan juga negara. Selain Tok Kenali ada juga
guru-guru yang mengajar di pondok tersebut. Murid-murid yang mempunyai
kebolehan dalam pelajarannya akan dilantik sebagai seorang pemimpin kumpulan
disamping itu kitab-kitab agama dalam tulisan jawi diajarkan kepada
pelajar-pelajar dan juga orang-orang kampung. Murid beliau yang pertama ialah
Almarhum Tuan Guru Haji Mohd Jebeng (Jambang) dan Almarhum Lebai Ahmad.
Kedua-dua murid beliau ini disuruhnya menghafal nahu dan tasrif. Cara-cara Tok
Kenali mengajar kepada murid-muridnya agak luar biasa, Tok Kenali mengajar
tanpa kitab di hadapannya sedangkan murid-murid mempelajarinya dengan
menggunakan kitab di hadapannya. Inilah menunjukkan bahawa Tok Kenali mempunyai
daya ingatan yang kuat. Selepas ibunya meninggal, Tok Kenali berhijrah ke Kota
Bharu atas permintaan Datuk Paduka Perdana Menteri yang juga kawan baiknyadan
mencurahkan sepenuh tenaganya sebagai pengajar utama di Masjid Muhammadi. Dalam
pendidikan mencurahkan ilmu beliau berpegang kuat kepada falsafah dakwah,
tarbiah dan ilmu perlu di sebarluaskan kepada orang ramai. Sejak itu nama Tok
Kenali semakin mekar mengharum dan masyhur sebagai tuan guru yang mahir dalam
ilmu nahu, saraf dan tasawuf, tafsir, hadis, tauhid, feqah dan sebagainya. Masa
berlalu begitu pantas, nama Tok Kenali masyhur sebagai ulama terbilang dan
sebagai wali Allah.S.W.T dan menenggelamkan nama sebenar beliau Mohammad Yusof
Ahmad dengan gelaran "Tok Kenali" kekal sehingga ke akhir hayatnya
malah sehingga ke hari ini.
Selama 25 tahun hidup menduda dan tinggal sebatang kara,
akhirnya beliau mendirikan rumahtangganya sewaktu usianya menjangkau 40 tahun
dengan seorang janda muda yang berusia 18 tahun yang bernama Siti Ruqayah.
Hasil perkahwinan dengan Siti Ruqayah, beliau dikurniakan 4 orang cahaya mata
lelaki. Kesemua anak lelakinya ini berjaya menjadi tuan guru yang berilmu.
Cahaya Mata Tok Kenali
i) Tuan Guru Haji Ahmad (1909-1979)
Anak sulung Tok Kenali yang sempat mendapat bimbingan ilmu
daripada ayahnya. Lebih dikenali dengan nama ’Tok Bangkok’, sebab tempat
tinggal beliau di kenali bersebelahan dengan pondok penuntut-penuntut dari Siam
(Bangkok). Beliau juga seorang guru yang utama dan mengambil alih serta
menyanbung usaha murni bapanya dengan mengajar di pondok pengajian peninggalan
bapanya. Tok Bangkok memang disenngi oleh semua orang kerana sikapnya yang suka
mengambil berat dan sentiasa menyampaikan nasihat dan ajaran walau di mana saja
beliau berada. Apa yang menaraik tentang beliau ialah beliau amat disukai oleh
kanak-kanak, kerana sikapnya yang pemurah dan suka mengambil hati kanak-kanak.
Apabila beliau keluar ke satu-satu tempat, poketnya pasti berisi bungkusan
gula-gula yang akan diberikan kepada kanak-kanak yang ditemuinya.
ii) Tuan Guru Haji Muhammad Salleh (1911)
Beliau adalah anak Tok Kenali yang paling lama belajar serta
tinggal di Mekah, iaitu meninggalkan kampung halaman kira-kira 6 tahun sebelum
Tok Kenali meninggal dunia. Iaitu kira-kira pada tahun 1927M (1347H). Beliau
terus menetap di sana dan menjadi salah seorang tenagn pengajar di
Masjidilharam, Mekah. Beliau juga adalah seorang pengarang dan telah mengarang
lebih 60 buah kitab dan pelbagai risalah agama. Setiap tahun tidak kurang dari
dua atau tiga hasil cipta karangannya akan dikirimkan ke tanah air untuk
dicetak.
Pada tahun 1962M (1382H) beliau telah bekunjung ke tanah air
bat beberapa ketika dan membuat lawatan ke beberapa buah negeri di Malaysia
Barat sambil menyampaikan ajaran-ajaran Islam yang sebenar berdasarkan Al-Quran
dan Hadis. Beliau menetap di Tanah Suci Mekah sebagai guru pengajian Quran di
salah sebuah sekolah Arab di Kota Mekah. Beliau juga pandai memasak seperti
almarhum bapanya, Tok Kenali.
iii) Tuan Haji Mahmud (1913M)
Anak Tok Kenali yang ketiga ini tidak kurang juga handal
ilmu agamanya. Pernah menjadi khatib sambilan di masjid peninggalan bapanya di
Kubang Kerian dan seorang yang kerap berpidato, memberi nasihat dan pengajaran
di samping menguruskan perniagaannya sendiri.
iv) Tuan Haji Abdullah Zawawi (1926M)
Akhlak dan Peribadi Terpuji Tok Kenali
Kemasyhuran Tok Kenali sebagai ulama besar, namun terkenal
juga sebagai seorang tokoh yang mempunyai sifat-sifat terpuji dan amalan yang
amat baik dan menjadi contoh tauladan kepad umat Islam yang lain. Antara
sifat-sifat terpuji dan amalan istimewa beliau ialah:
- Beliau sangat menghormati dan memuliakan ibunya dan
selalu memohon restu kepada ibunya sebelum melakukan sesuatu perkara yang baru.
Beliau sentiasa memberitahu perkara gembira kepada ibunya selam beliau berada
di Tanah Suci Mekah.
- Beliau tidak pernah merandah-rendahkan orang lain.
Contohnya tidak merendahkan murid-muridnya yang lemah dalam pelajaran kerana
beliau menganggap bijak atau lemahnya seseorang itu adalah kurniaan Illahi.
- Seorang yang zuhud, sentiasa merendah diri, sangat
pemurah dan suka menderma terutamanya kepada orang fakir dan miskin.
- Sentiasa menerima undangan dan jemputan, tidak pernah
menolak jemputan atau hajat orang ramai kecuali beliau dalam keuzuran.
- Beliau suka beriktikaf di masjid, berzikir,
memperbanyakkan ibadat dan kurang tidur.
- Menggemari kata-kata hikmat, kata-kata sakti dan
syair-syair Arab.
- Kerap menulis di atas tapak tangan kerana menganggap
tapak tangan adalah sebagai meja yang kecil.
- Beliau seorang penyabar, tidak lekas marah, tidak pernah
memukul atau merotan anak-anaknya. Anak-anaknya disuruh tanpa perintah, cukup
dengan contoh perbuatannya sahaja.
- Gemar membaca buku-buku agama, cerita-cerita agama dan
majalah-majalah ilmiah di mana-mana sahaja beliau berada.
- Rela berkorban. Sentiasa mengorbankan wang demi ilmu
pengetahuan malah pernah membayar sebuah kitab dengan harga puluhan ringgit
semata-mata kerana di dalamnya terdapat beberapa perkataan yang baru kepadanya.
- Tidak mahu mengambil kembali barang-barang miliknya yang
tercicir dan dijumpai oleh orang lain walaupun orang tersebut memulangkan
kepada beliau kerana menganggap barang tersebut adalah rezeki orang yang
menjumpainya.
- Mempunyai daya ingatan yang cukup kuat. Iaitu sentiasa
mengingat setiap masalah yang ditanya kepada beliau walaupun orang yang
bertanya itu sendiri sudah lupa. Beliau juga mampu menceritakan dengan baik
segala apa yang sudah dibacanya sebelum itu. Menutup kitab pengajarannya tanpa
menandakan tempat berhenti tetapi sebulan kemudian dapat terus membuka dengan
tepat bahagian atau mukasurat yang beliau hentikan.
- Suka berjalan kaki sebagai satu latihan untuk melenyapkan
perasaan sombong, bongkak dan megah.
- Suka membuat sendiri pekerjaan tanpa meminta pertolongan
orang lain. Contohnya pergi ke pasar sendiri dan apabila pulang bakulnya penuh
berisi dengan pemberian orang.
- Tidak pernah menolak sebarang pemberian orang kepadanya.
- Pakaiannya cukup sederhana iaitu hanya sehelai kain
pelikat, kadang-kadang berbaju jubah dan kadang-kadang tidak. Kepalanya pula
sering terbuka atau kadang-kadang berlilit serban putih yang panjang. Jelas
menunjukkan peribadi seorang wali atau ahli tasawuf atau ahli sufi.
- Di dalam kehidupan sehari-hari sentiasa membaca surah
Al-Ikhlas dan lidahnya sentiasa basah dengan zikir-zikir memuji nama Allah
S.W.T dan juga selawat ke atas junjungan Nabi Muhammad S.A.W.
- Selalu berdoa dengan doa yang bersumberkan doa daripada
Imam Al-Ghazali, seorang filosof Islam yang terkenal.
Inilah akhlak dan peribadi yang ada pada Tok Kenali,
ketinggian dan kemuliaan budi pekerti yang dimiliki oleh Tok Kenali hasil
daripada ilmu yang di pelajarinya iaitu ilmu Tarekat dan penghayatan ilmu
Tasawuf dalam dirinya.
Detik-detik Akhir Hayat Tok Kenali
Pada akhirnya hayatnya, Tok Kenali diserang sakit kaki
secara tiba-tiba. Semakin hari semakin sakit. Empat bulan kemudian sakitnya
masih tidak berkurang malah semakin merebak dan memburuk pada kakinya. Saat itu
beliau tidak dapat berjalan, sekadar bergerak di dalam rumah sahaja. Namun
tidak pernah keluar keluhan atau kekesalan dari mulut Tok Kenali. Apabila
terasa sakit digosoknya dengan tangan sahaja, hingga akhirnya kaki beliau
berulat. Apabila anak muridnya yang hendak mengeluarkan ulat kakinya, beliau
tidak membenarkan anak muridnya mengeluarkan ulat tersebut. Beliau berkata
"Biarlah, ulat ini pun suatu penghidupan semacam kita jua, ia juga mahu
makan seperti kita makan" (Abdullah Al-Qari 1938:96). Malah pernah
mendengar cerita, beliau pergi mandi di perigi, ulat di kakinya yang sakit itu
terjatuh, lalu beliau memanggil muridnya untuk mengambil dan meletakkan kembali
ulat tersebut ke tempat asalnya pada kaki beliau.
Sewaktu beliau menderita sakit, orang ramai bertali arus
datang berduyun-duyun dan tidak putus-putus menziarahi beliau pagi dan petang.
Selama dua bulan beliau berada di dalam kesakitan yang amat sangat, maka Tok
Kenali menghembuskan nafasnya yang terakhir meninggalkan alam yang fana ini
menuju ke alam barzakh pada hari Ahad 19 November 1933M (2 Syaaban 1352H) dalam
usianya 65 tahun. Jenazahnya diziarahi oleh tidak kurang dari 2500 orang yang
datang dari seluruh pelusuk dan disembahyangkan oleh lebih daripada 1000 orang.
Beliau dikebumikan di tanah perkuburan yang sekarang terkenal dengan nama
"Kubur Tok Kenali" kilometer 5 jalan Pasir Puteh, Kota Bharu, tidak
jauh dari istana negeri. Kuburnya selalu diziarahi oleh Duli Yang Maha Mulia
Al-Marhum Sultan Ibrahim (nenekanda kepada Duli Yang Mulia Sultan Ismail
Petra). Sehingga ke hari ini kubur Tok Kenali diziarahi oleh ramai murid-murid
beliau yang ada berselerak di seluruh negara dan juga pelawat-pelawat.
Selepas 32 tahun pemergian Tok Kenali, diikuti pula oleh
isterinya Hajah Roqayah yang meninggal di Tanah Suci Mekah pada 26 Muharam 1384H
(1964M). Setelah beliau menghidap penyakit mati sebelah tubuh selama lebih
kurang 2 tahun iaitu bermula pada tahun 1382H (1965M).
Jasa dan Bakti Tok Kenali
Beliau banyak berjasa kepada dunia Islam khasnya masyarakat
Islam. Beliau telah menyumbangkan baktinya di kampungnya sendiri sebelum
mendalami ilmu agama di Tanah Suci Mekah.Sekembalinya dari Tanah Suci Mekah,
beliau terus berbakti mengajar murid-muridnya sehinggalah ke akhir hayatnya.
Terlalu banyak sumbangan dan jasa beliau telah dicurahkan tidak terkira
banyaknya ilmu yang telah diturunkan kepada murid-muridnya.
Antara sumbangan yang besar beliau ialah:
- Mendirikan pondok dan memberi galakan kepada sistem
pondok. Walaupun sistem pondok ini telah wujud sebelum zaman beliau lagi namun
telah disemarakkan oleh beliau dengan sistem penyampaian yang baru iaitu
pelajaran secara berhalaqah, (melantik seorang murid yang lebih pandai untuk
menjadi kepala telaah dalam kumpulannya). Beliau juga mendirikan
"Jam’iyyah Al-Asriyyah" sebagai tempat perbincangan ilmu.
- Melahirkan sistem menghafal dalam pembelajaran agama.
Sistem ini digunakan dalam bidang bahasa Arab, Ilmu Tauhid, Fekah, Tasawuf dan
Tafsir Al-Quran.
- Memberi pengajaran dan kefahaman mengenai kitab-kitab
Arab dan Melayu. Bidang-bidang tersebut ialah bahasa Arab, Tauhid, Fekah,
Tasawuf dan Tafsir Al-Quran.
Harimau mati meninggalkan belang,
Manusia mati meninggalkan nama,
Jasa dan bakti selalu dikenang,
Amalannya mengikut pegangan agama.
- Melahirkan ’Angkatan Ulama’ yang menceburkan di dalam
pelbagai bidang ilmu. Contonya bidang Tauhid (Almarhum Tuan Guru Haji Ya’kub
bin Ismail Legor, Tuan Guru Syeikh Salih Tok Kenali. Almarhum Tuan Guru Haji
Ahmad Tok Kenali. Bidang Fekah (Almarhum Tuan Guru Haji Abdullah Tahir Bunut
Payung, Tuan Guru Haji Solahuddin Pulau Pisang dan ramai lagi). Bidang Tasawuf
(Almarhum Tuan Guru Haji Ya’kub bin Ahmad Lorong Gajah Mat, Almarhum Tuan Guru
Haji Daud bin Haji Umar Bukit Abal). Bidang Tafsir (Doktor Asy-Syeikh Muhammad
Idris Al-Marbawi, Almarhum Datuk Haji Hassan Yunus). Bidang Hadis (Doktor
Asy-Syeikh Muhammad Idris Al-Marbawi). Bidang bahasa Arab (Haji Ali
Salaahuddiin Al-Ibtida’iyyah atau Tok Sibawaih), bidang perkamusan, bidang
sejarah dan juga bidang falak.
- Melahirkan "Angkatan Pendakwah" atau ulama yang
membuka pondok. Antaranya ialah Almarhum Tuan Guru Haji Abdullah Tahir (Bunut
Payung), Almarhum Tuan Guru Haji Ya’kub (Legor – Selatan Thailand), Almarhum
Tuan Guru Haji Zainal ’Abidin (Sura, Dungun, Terengganu), Almarhum Tuan Guru
Haji Salaahuddin (Pulau Pisang), Tuan Guru Haji Hasbullah dan Tuan Guru Haji
Md. Nor (Buk, Ketereh).
- Pengasas Sekolah Arab, iaitu Almarhum Asy-Syeikh Uthman
Jalaaluddin Al-Kelantani yang membuka Madrasah Manaabi’ Al-Uluum, Bukit
Mertajam, Pulau Pinang.
- Melahirkan golongan yang menjadi mufti seperti Saahib
Al-Fadhilah Almarhum Datuk Haji hmad Mahir (Bekas Mufti Kelantan), Saahib
Al-Fadhilah Datuk Haji Ismail Yusof (Timbalan Mufti Kelantan dan Saahib
Al-Fadhilah Almarhum Tuan Haji Hasan (Bekas Mufti Melaka).
- Melahirkan ahli politik, iaitu Almarhum Datuk Haji
Hasan Al-Azhari (Bekas Menteri Besar Johor).
- Mendorong pembukaan sekolah-sekolah Melayu, ini
mamandangkan segala urusan kemajuan kampung terutama yang berkaitan dengan
pelajaran akan dirujuk kepada beliau terlebih dahulu. Di mana pada tahun 1920M
Sekolah Melayu Kubang Kerian berjaya didirkan.
- Tok Kenali juga dipercayai pernah mengumpul dan menyimpan
hasil kesusteraan Melayu Klasik iaitu "Cetera Raja Muda".
Rujukan Dari :